Het persoonlijke is politiek
Momenteel wordt maar liefst één op de zes volwassenen in Nederland geconfronteerd met bestaansonzekerheid of een reële dreiging ervan1. Die onzekerheid gaat niet alleen over een tekort aan geld. Ze grijpt om zich heen in iedere dimensie van het leven. Grijpt in op wie jij ten diepste bent. Een mens is meer dan werken, eten en slapen. Een mens speelt. Verlangt. Creëert. Een mens droomt van een betekenisvol bestaan.
Die mogelijkheid verdwijnt als je bestaansonzeker bent. Het recht op die manier mens te zijn, verdwijnt vanaf het eerste moment dat jij niet langer ‘je eigen broek kan ophouden’.
1 op de 6.
Met ieder rapport dat erover verschijnt, wordt het idee versterkt dat bestaansonzekerheid een ‘beleidsverschijnsel’ is. Er wordt geconcludeerd dat mensen last hebben van een onoverzichtelijk woud van regels en toeslagen. Dus moet ons toeslagensysteem simpeler. Er wordt geconcludeerd dat bestaanszekerheid over meer gaat dan geld alleen. En dus wordt er gekeken naar onze woningmarkt en hoe we ervoor gaan zorgen dat mensen weer de mogelijkheid krijgen een betaalbaar huis te kunnen kopen of te huren. Er wordt gekeken naar de toegankelijkheid van kwalitatieve zorg en hoe deze verbeterd kan worden. Er wordt geconcludeerd dat ook mensen in de bijstand zich graag willen kunnen ontwikkelen. En dus wordt er geadviseerd meer ruimte te maken voor ontwikkeling binnen het uitkeringsstelsel.
Namelijk dat bestaansonzekerheid een product is van een onrechtvaardige samenleving. Van structurele ongelijkheid.
Dat zijn hoopgevende bewegingen. Maar met ieder rapport dat verschijnt lijkt één realiteit steeds verder uit ons zicht te raken. Namelijk dat bestaansonzekerheid een product is van een onrechtvaardige samenleving. Van structurele ongelijkheid.
Al deze beleid- en systeeminterventies zijn reparaties van een manier van samenleven waarin de ene mens meer recht heeft op een waardig en stabiel bestaan dan een ander. Deze rapporten wortelen het probleem van bestaansonzekerheid onvoldoende in een dynamiek van ongelijke machtsverhoudingen bijvoorbeeld. En ze benoemen niet dat er mensen zijn die baat hebben bij deze verhoudingen.
Hoewel beleid, wet- en regelgeving die onrechtvaardigheid kan en moet bijsturen, is het belangrijk om ook oog te hebben voor wat eraan ten grondslag ligt: onze opvattingen over elkaar. Onze denkbeelden en overtuigingen. Onze ideeën over recht en bezit bijvoorbeeld en wat van waarde is in deze wereld.
Fotograaf: Amie Galbraith
Ongelijkheid is een uitdrukking van een grensdenken. Wij denken in grenzen als het aankomt op de verdeling van geld. Er zijn mensen die veel mogen verdienen. Volgens de norm zijn ze slim, ze hebben het verdiend, want lang gestudeerd. Ze hebben er hard voor gewerkt. Andere mensen krijgen weinig. Volgens de norm hebben zij niet lang genoeg gestudeerd. Of hun opleiding was gewoon minder moeilijk. Ze hebben hun ellende aan zichzelf te danken. Ze zijn vaak lui. Die tweede groep mensen, wordt vaker uitgebuit dan de eerste groep. Wie heeft een schoonmaker die cash wordt uitbetaald? Wordt die persoon door jou doorbetaald bij ziekte? Vakantie?
De samenleving is gebouwd op arbeid die wordt geleverd door mensen die te weinig betaald krijgen en die vaker moeten werken in omstandigheden die ronduit onveilig of ongezond zijn. En daar werken wij - als samenleving - aan mee.
We trekken lijnen tussen onafhankelijke helpers en afhankelijke ontvangers.
We denken in grenzen als het aankomt op macht.
We trekken lijnen tussen onafhankelijke helpers en afhankelijke ontvangers. En in het trekken van die grens is dankbaarheid de transactie geworden. De ene mens is daarbij meer verplicht tot het tonen van dankbaarheid dan een ander. Waarom? En wie heeft ooit weleens gedacht dat iemand te dom was om te mogen stemmen? Macht en opleidingsniveau gaan in ons grensdenken hand in hand.
Wij denken in grenzen als het aankomt op verlangens. Ruimte om te dromen heb je niet meer als je bestaansonzeker bent. Er wordt alleen nog maar van je gevraagd om klein te denken. Realistisch. Passend bij je mogelijkheden. Allemaal willen we een breedbeeldtelevisie, of nieuwe kleren, of lekker uiteten. Hoe slecht voor de wereld ook, consumeren is in onze samenleving onderdeel van een levensstandaard. Maar als je bestaansonzeker bent, word je verfoeid voor die verlangens.
Anders gezegd: het persoonlijke is politiek. Dat is een van de belangrijkste pijlers in onze veranderbeweging.
Collectief Kapitaal is niet uit op boetedoening. Wij beschrijven deze - uit onze praktijk gegrepen - voorbeelden niet omdat we op zoek zijn naar individuele gevoelens van schuld. Wij geven deze voorbeelden om invoelbaar te maken hoe grote vraagstukken en dynamieken ook dichtbij, in onze eigen levens spelen. Hoe de wereld buiten ons, ook onderdeel is geworden van de wereld in ons. Met elkaar moeten we proberen los te komen van sociaal-geconstrueerde grenzen en machtsrelaties die ongelijkheid in stand houden. Pas als we die inzet gaan leveren, kan er fundamentele verandering op gang komen. Anders gezegd: het persoonlijke is politiek. Dat is een van de belangrijkste pijlers in onze veranderbeweging.
Fotograaf: Amie Galbraith
Liefdevol samenleven
Het goede nieuws: hoe wij ons dagelijks leven vormgeven, vormt de wereld. Hoe wij met elkaar omgaan maakt verschil. Bij Collectief Kapitaal zoeken we dan ook mensen die de gedachte met ons delen dat een einde aan de ongelijkheid begint bij het herkennen van de collectieve verantwoordelijkheid die we hierin dragen. Er is een samenleving mogelijk waarin ieder mens telt. Waarin ieder mens een waardig en stabiel bestaan kan opbouwen. Dat is een wereld die we kunnen vormgeven door gevolg te geven aan de existentiële noodzaak van een gelijkwaardige wereld. Wij noemen dat liefdevol samenleven.
Anders gezegd: er wordt niet meer gerapporteerd in 1 op de 6 niet en 5 op de 6 wel. We denken vanuit 6 op de 6.
In die wereld is de grote meerderheid niet bezig om de kleine minderheid te ‘helpen’ zijn voetje bij te trekken. Deze rangorde bestaat niet meer. Middelen worden ten dienste gesteld aan het welzijn van eenieder. In die wereld is het onverdraagbaar dat mensen uitgesloten zijn van de mogelijkheid op een bloeiend leven. Iedereen voelt de verantwoordelijkheid om het samenleven te organiseren op een manier waarbij ieder mens zijn plek kan vinden. In die wereld zijn er geen ‘kwetsbaren’ en ‘niet-kwetsbaren’. Het besef komt terug dat afhankelijkheid en kwetsbaarheid menselijke condities zijn. Geen beleidstermen en indicatoren van je prestaties in deze samenleving. Anders gezegd: er wordt niet meer gerapporteerd in 1 op de 6 niet en 5 op de 6 wel. We denken vanuit 6 op de 6. Relationaliteit en het collectief vormen de basis waarop we bouwen.
Het is de liefde die als breekijzer dient voor die veranderbeweging. Ons kompas. Liefde moet daarin niet begrepen worden als iets wat je kunt geven of ontvangen, maar als een grondhouding van waaruit je handelt. Liefde is een actie, een keuze. Een sociale en politieke verantwoordelijkheid om systemen van ongelijkheid te doorbreken2.
De vraag is of je vanuit een houding van liefde bereid bent om jezelf in de ander te herkennen en belangen veel gelijkwaardiger wil dienen3.
Het is de liefde die uitnodigt tot een collectief anders-worden, die ons kan helpen om alternatieve sociale denkbeelden te voeden. Haar transformerende kracht is onuitputtelijk. Ze is nooit op. Dat staat in schril contrast met de gedachte dat je niet ‘van iedereen kan houden’. Sinds Collectief Kapitaal liefde als organiserend principe voor een nieuw samenleven onderzoekt, is dat een uitspraak die wij al meermalen hebben gehoord. Alleen, dat is de vraag ook niet. De vraag is of je vanuit een houding van liefde bereid bent om jezelf in de ander te herkennen en belangen veel gelijkwaardiger wil dienen3.
Sommigen van jullie zullen nu denken dat we onverhoopt naïef zijn. Dat zo’n wereld helemaal niet mogelijk is, omdat de mens simpelweg niet zo gebouwd is. Misschien is dat zo, maar dat maakt het niet minder nastrevenswaardig.
Radicale verbeelding is het vermogen om de wereld niet te bekijken zoals deze is, maar zoals deze kan zijn. Daar hoort bij dat je de fundamenten van het samenleven bevraagt. Collectief Kapitaal wil die poging zijn. Wij zijn de verbeelding. Want we mogen ons niet alleen verliezen in verzet. In kritiek op wat er niet goed gaat. We moeten ook blijven tonen en vertellen dat een andere wereld mogelijk is.
Als liefde niet een gevoel is, maar een actie dan gaat het om de vraag of we in liefde willen veranderen hoe we bezitten, delen, besturen, zorgen, verbinden, ruziemaken, spelen, en wortelen op de aarde die we delen.
Fotograaf: Amie Galbraith
Verandering
Collectief Kapitaal is een veranderbeweging. En we willen die verandering ook zichtbaar maken.
Wij denken dat het van ons vraagt dat we niet vervallen in het zoeken naar simpele oplossingen.
Maar hoe ‘vang’ je verandering in de vorm van anders denken en doen door liefde, radicale gelijkwaardigheid, verbeelding en relationaliteit?
Collectief Kapitaal richt haar pijlen daarom op het veroorzaken van verandering. En dat is iets anders dan het maken van verandering. Het verschil daartussen is dat je bij het veroorzaken van verandering niet weet hoe de verandering eruitziet. Je richt je aandacht op het creëren van condities die mensen in staat stellen om met elkaar tot ideeën te komen – en tot de realisatie van die ideeën – die ze niet alleen hadden kunnen bedenken4.
Wij denken dat het van ons vraagt dat we niet vervallen in het zoeken naar simpele oplossingen. Want het gevaar ligt op de loer dat we de noodzaak voor fundamentele transformatie wel zien en kunnen benoemen, maar door onze honger naar snelle, meetbare resultaten uitkomen op (beperkte) verbetering van de bestaande structuren. Te vaak leidt dit tot symptoombestrijding en pakken we niet de wortels van onze problemen aan.
Een context waarbinnen ideeën geboren kunnen worden, waarin je van elkaar mag en kan leren.
De actie van het herverdelen van geld is binnen deze condities tot stand gekomen. Mensen durfden hun oordelen uit te spreken. Bereid om geconfronteerd te worden met de ideeën en ervaringen van een ander. Op maat gemaakte gedichten, verbeeldingsoefeneningen en een schatkist gemaakt door kinderen van de buurtcrèche deden de rest.
Onze activiteiten worden op zo’n manier georganiseerd dat er een speelveld ontstaat van vertrouwen, creativiteit en radicale oprechtheid. Een context waarbinnen ideeën geboren kunnen worden, waarin je van elkaar mag en kan leren.
In een liefdevolle en reflexieve ruimte gebeurt iets.
En zo ontwierpen 100 mensen samen een actie die dwars tegen de stroom in beweegt. Een beweging van vertrouwen. Waarin geld wordt gedeeld, zonder controle. Waarin niemand hoeft te bewijzen recht te hebben op een waardig bestaan.
In een liefdevolle en reflexieve ruimte gebeurt iets. Die ruimte maakt het mogelijk dat er nog meer dingen gebeuren. In mensen. En zij maken ook weer iets mogelijk. Op de plekken waar zij wonen, werken, spelen en denken. Meestal op manieren die onmogelijk te volgen zijn. En dan ontstaan er golven van gevolgen (van gevolgen). Onderdeel van onze ‘veroorzakende praktijk’ is dat we continu onze verhalen delen. Onze kennis beschikbaar maken. Want vandaag weten we meer dan een maand geleden.
Het is juist in het niet weten, in het gebrek aan kader, in het woekeren in de onvolledigheid5, waar een potentieel zit om tot een voorstel voor een nieuw samenleven te komen. In een wereld die zichzelf ordent aan de hand van doelen en resultaten, kan deze zoekende beweging onwennig aanvoelen.
Daarom zien we onze beweging ook als een reis. Door mee te doen aan Collectief Kapitaal word je uit jouw vertrouwde denken en doen gehaald en meegenomen naar een onbekende ruimte. Een ruimte die wordt gevormd door alle mensen die er onderdeel van zijn.
Fotograaf: Amie Galbraith
Samenbrengen
Onze basis wordt gevormd door het samenbrengen van mensen. Mensen wier levens van elkaar verschillen. Mensen die andere visies hebben op de wereld. Daar - in die ontmoeting - ontstaat de ruimte om met nieuwe ogen naar de wereld te kijken en bestaande structuren te ontmantelen.
Dankzij dit samenbrengen, scheppen we de condities om heersende normen en waarden bloot te leggen, taal en betekenis ter discussie te stellen en alternatieve perspectieven te creëren. Collectief Kapitaal is, anders gezegd, een beweging van relationeel activisme6. Onze ontmoetingen organiseren we in de vier steden waar we nu een collectief hebben, maar ook online en door de rest van Nederland via lezingen, debatavonden en publieksbijeenkomsten.
Reflecteren
Onze inzet is om het voeren van een goed gesprek tot kunstvorm te verheffen.
Reflectie is voor ons essentieel omdat het betekent dat je jezelf op een andere manier in de wereld plaatst. Belichaamt. Drager van verantwoordelijkheid én mogelijkheden. Collectief Kapitaal laat zien dat je altijd wordt beïnvloed door de systemen om je heen. En het maakt je autonomer in denken en handelen als je weet hoe die systemen in elkaar zitten.
Reflectie is tevens belangrijk omdat het ons in staat stelt om vanuit het collectief tot nieuwe ideeën te komen. In de reflectie komt ook onze meerstemmigheid en collectiviteit aan de oppervlakte. Vanuit collectieve betekenisgeving ontstaan er daadwerkelijk nieuwe visies op samenleven die ook tot praktijk gemaakt kunnen worden.
Organiseren
Vanuit die ontmoeting en de reflectie die op gang komt, ontstaan er ook ideeën over hoe radicaal gelijkwaardig en liefdevol samenleven tot stand gebracht kan worden. We zoeken ‘ijkpunten’ en ‘acties’ om die wereld naar het nu te brengen.
Neem onze actie van het herverdelen van financieel kapitaal in de vorm van schenkingen van €1.000 per maand gedurende twaalf maanden. Dit ontwerp kwam tot stand op basis van het denk- en doeproces van 100 mensen. En inmiddels doen we dit in vier steden waarmee we in 2024 minimaal 40 mensen een jaar lang €1.000 per maand schenken.
Deze actie heeft in de afgelopen vier jaar bestaande structuren stevig uitgedaagd. En de waarde daarvan wordt herkend. Inmiddels worden we door alle gemeenten waar we actief zijn gevraagd voor onze kennis en ervaringen. In Utrecht leidt onze aanwezigheid mogelijk zelfs tot een nieuwe pilot. Hoewel we ons er niet a-priori op richten, heeft ons bestaan denken over vertrouwen binnen de overheid beïnvloed.
Bovendien is het een sterke katalysator geweest voor allerlei bottom-up initiatieven die starten met ‘gewoon geld geven’. En dit is nog maar een beknopte beschrijving van wat deze actie en het bestaan van Collectief Kapitaal in gang heeft gezet.
Leren
Om onze praktijk te vertalen naar kennis en lessen, hanteren we de methodiek van participatief actieonderzoek. Iedere ontmoeting, iedere actie is aanleiding voor reflectie en nieuwe inzichten zijn telkens aanleiding voor het bijsturen van de aanpak. Het doorgeven van deze inzichten en ervaringen is belangrijk voor Collectief Kapitaal. Daar investeren we tijd en energie in door te werken aan blogs, reisverslagen, podcasts, essays, publieksavonden en andere media-uitingen.
Gemeenschappelijk bestuur
Alle activiteiten, acties en praktische zaken worden opgepakt door leden uit het collectief in samenwerking met een aantal betaalde freelancers. Daarin zoeken we naar een evenwicht om tot een vorm van gemeenschappelijk bestuur te komen. Dat is zoeken. En dat doen we graag.
Fotograaf: Robin Alysha Clemmens
Tot slot
Zonder ons te presenteren als oplossing of als interventie, beginnen steeds meer mensen de kracht van een beweging als Collectief Kapitaal te herkennen. Inmiddels staan een vijfde en zesde stad klaar om ook daar te bouwen aan een collectief van mensen die samen vorm willen geven aan een liefdevol samenleven.
Kortom.
Om te beginnen, om een nieuw begin in te luiden, moeten we misschien de moed hebben ons niet te laten leiden door ideeën over het einde. Door de vraag of en wanneer Collectief Kapitaal een succes is. We wagen een sprong voorbij controle en openen het onvoorziene en onvoorspelbare.
1. Uit het rapport ‘Van overleven naar bloeien: bestaansonzekerheid voorkomen en verminderen’ van de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving
2. Fromm. E. (1956). Liefhebben. Een kunst, een kunde. New York: Harper & Brothers
3. Geïnspireerd op de gedachten van filosofen zoals Bell Hooks, Lauren Berlant, Michael Hardt e.a.
4. Moerkerken. S (2020). Hoe ik verander - Anders interveniëren in organisaties en maatschappelijke vraagstukken. Amsterdam: Boom uitgevers
5. Schinkel, W., & Van Reekum, R. (2019). Theorie van de kraal: kapitaal-ras-fascisme. Amsterdam: Boom uitgevers
6. Relationeel activisme, ook wel bekend als relationeel engagement, verwijst naar een benadering van sociale verandering en activisme die de nadruk legt op het opbouwen van positieve, gelijkwaardige relaties tussen individuen en gemeenschappen als een manier om systemische problemen aan te pakken.
