‘verandering zou de macht van zijn zetel kunnen stoten’

Alles is eerst heel precies uitgedokterd en daarna heel secuur uitgevoerd. Fietspaden en voetgangerspaden liggen veilig naast elkaar. In de steden staat er altijd binnen 500 meter een supermarkt. En binnen een kilometer minstens één basisschool. Alles is te koop en nog  contactloos ook. Niemand hoeft op straat te slapen. Niemand hoeft ongevaccineerd te blijven. Raak je 
in moeilijkheden, dan staan er instanties naar keuze voor je klaar. Om dit allemaal uit te dokteren en uit te voeren is er een zorgvuldige opdeling van verantwoordelijkheden nodig. Daarvoor zijn er autoriteiten in het leven geroepen, die geacht worden hun werk geloofwaardig en vakkundig te doen. Met een ander woord: macht. En daar begint het probleem.

Macht in Nederland is een mistachtige substantie. Duidelijk waarneembaar maar onmogelijk te grijpen. De verantwoordelijkheden zijn zo zorgvuldig opgedeeld dat ze nooit direct en volledig te lokaliseren zijn. Dat is niet per ongeluk. Er zit een idee achter. Eenmaal uitgedokterd en uitgevoerd is het de bedoeling dat alles blijft zoals het is. Totdat besloten wordt de verantwoordelijkheden anders op te delen of in te richten. En dat besluit is aan de autoriteiten. Die tenslotte geloofwaardig en vakkundig zijn. Anders waren ze geen autoriteiten. Dat is de volmaakte cirkelredenering waar het land op draait. Verandering,  als die al voorkomt, mag alleen veroorzaakt worden door precies dezelfde macht die in het leven is geroepen om erop toe te zien dat alles blijft zoals het is. 

Verandering zou de macht van zijn zetel kunnen stoten. Met alle chaos vandien. Dat moet voorkomen worden. Vandaar die mist. Want ook in Nederland heb je natuurlijk, net als in elke andere samenleving, die hinderlijke onvoorspelbaarheidsfactor: cliënten, gebruikers, stemmers, aanvragers, abonnees, leden, noem ze hoe je wil. Mensen. Zelfdenkende wezens. Voorkomen moet worden dat die met hun eigen ideeën voor verandering komen. Dat lukt alleen als je ze zoveel mogelijk van elkaar gescheiden houdt, zodat ze geen massa kunnen ontwikkelen. Dus: zorg ervoor dat ze volledig in beslag worden genomen door het eigen welzijn, het eigen overleven desnoods. Richt je samenleving zo in dat ze nooit allemaal tegelijk aan dezelfde poort komen bonken. Dat ze daar geen tijd voor hebben, geen aandachtsspanne, geen denkruimte, geen geld. Zorg ervoor dat zoiets diepmenselijks als vertrouwen in de ander uit hun bestaan wegsijpelt, uit hun vocabulaire. Dat ze het zich niet meer kunnen veroorloven om zoiets als solidariteit te ontwikkelen, zich dat niet eens meer kunnen voorstellen. En mocht je er dan nog niet helemaal gerust op zijn, zorg er dan in elk geval voor dat je macht niet te lokaliseren valt. Mochten er dan toch wat enkelingen op zoek gaan naar een poort om op te bonken, dan heb je alle tijd om ervoor te zorgen dat ze onderweg voldoende verleidelijke distracties of juist aanslagen op hun welzijn tegenkomen om al snel hun uithoudingsvermogen op te branden.

Collectief Kapitaal wil iets veranderen. Lieve Michelle, voordat ik je vertel hoe ingewikkeld dat is, in een samenleving die het liefst de wereld reproduceert hoe ze is, nog even iets over onze naam. We maken van kapitaal iets collectiefs. Daarmee is het al meteen iets anders dan ieder voor zich. En we zijn zelf ook een collectief. We nemen besluiten samen, we bonken samen op de deur van verandering. Ingewikkeld? Absoluut. Maar ook heel erg noodzakelijk.

Pierre Bourdieu, de Franse socioloog van toen, had het over ‘sociale reproductie’. Edouard Louis, de Franse schrijver van nu, weet precies wat daarmee bedoeld wordt: ‘het reproduceren van de wereld zoals ze is, inclusief ongelijkheden, verschillen en onrechtvaardigheden. Die sociale reproductie is niet alleen verbonden met instituties zoals de staat en het schoolsysteem, maar ook met alle individuen die het geweld op de wereld verinnerlijken en omzetten in een verlangen het geweld van de wereld te continueren, in een verlangen naar orde, het verlangen dat iedereen op zijn plaats blijft. Een verandering beschrijven is 
de geschiedenis beschrijven van de krachten die zich verzetten tegen 
de mogelijkheid van verandering.’ Edouard Louis groeide op in armoede. Zijn werk is een lange afrekening met de krachten – instituten zowel als individuen - die zich verzetten tegen zijn pogingen om iets aan zijn plek in de maatschappij te veranderen. Het is hem gelukt. Maar hij zit vol blauwe plekken. Hij zou eigenlijk erevoorzitter moeten zijn van Collectief Kapitaal.

‘we bonken samen op de deur naar verandering‘

Wat wij willen veranderen is de solidificatie van bestaansonzekerheid. 
De acceptatie dat die er gewoon bijhoort. Dat deze samenleving nu eenmaal bestaat uit winnaars en verliezers. Dat een paar van de opgedeelde verantwoordelijkheden erop moeten toezien dat bestaansonzekeren bestaansonzeker blijven. Dat machtsongelijkheid goed is voor de macht.  En bestaansonzekerheid dus ook.

Om dat te veranderen zitten we veel aan tafels: vergadertafels, gemeentetafels, belastingtafels en fondsentafels. Waar we op een gekmakend dilemma stuiten. Willen we aan die tafels kunnen meepraten, dan worden we verwacht de taal te spreken van de macht. Een taal waaruit begrippen als solidariteit en vertrouwen in de ander zijn weggesijpeld. Een taal die de wereld zoals ze is reproduceert. 
Een taal die wel woorden kent om de problemen van een enkele cliënt, aanvrager of gebruiker aan te pakken, maar niet het vocabulaire om het systeem te veranderen dat die problemen creëert. Er is aan zulke tafels geen plaats voor taal waarin die tafels zelf niet bestaan, waarin autoriteit gedeeld wordt, waarin de macht van het eigenbelang plaatsmaakt voor kapitaal dat werkelijk collectief is. Nederlandse macht, die mistachtige substantie waarin alles precies  wordt uitgedokterd en zorgvuldig wordt uitgevoerd, legt graag uit waarom ze in elkaar zit zoals ze in elkaar zit. Om te voorkomen dat wij aan die tafels beginnen over systeemverandering krijgen we meestal uitgebreid en geduldig uitgelegd wat de logica is achter de status quo. Soms met verontschuldigend opgehaalde schouders, soms met zichtbare tegenzin. Uitgesloten is in elk geval dat het gesprek groter wordt dan deze tafel. We hebben op de deur gebonkt van dit kantoor, tenslotte, niet van de volledige institutie, laat staan van het hele systeem. De verantwoordelijkheden zijn nu eenmaal minutieus opgedeeld. De macht als geheel valt niet te lokaliseren. En daar worden wij ook absoluut niet toe uitgenodigd.

‘zelf- vertrouwen, nieuwe kleren, muzieklessen fatsoenlijk werk‘

Snap je het dilemma, lieve Michelle? Wij kunnen ons Collectief Kapitaal delen met vijf mensen in Amsterdam-Noord, €1000 per maand, straks nog eens vijf, en dan vijf in Rotterdam, later hopelijk ook in Arnhem, Haarlem en Leeuwarden. Dat alleen al is ontzettend veel waard. We zien ruimte ontstaan in het bestaan van mensen die aan de verkeerde kant van het loket zijn beland. Zelfvertrouwen, nieuwe kleren, muzieklessen voor de kinderen, fatsoenlijk werk. We zien hoe simpel de oplossing is voor een systeem dat bestaansonzekerheid in stand houdt om zijn eigen bestaanszekerheid veilig te stellen. En dat maakt ons alleen maar ongeduldiger. We willen aan die vergadertafels zitten maar we willen ze ook uit het raam gooien. We willen op die autoriteiten tegenover ons inpraten maar niet meer in de taal die zij verstaan. Kan dat allebei tegelijk? Of moeten we kiezen? Wat denk jij?